Pośród prastarych
borów pomorskich żył kiedyś samotny olbrzym, długo i wytrwale
szukający współplemieńców. Gdy znużony i zrezygnowany przysiadł na
potężnym głazie, pojawił się diabeł, przeistoczony w postać
urodziwej olbrzymki. Radość samotnika była ogromna, ale i
krótkotrwała. Rzekoma olbrzymka, zachęcająca go do spisania
cyrografu, szybko się ujawniła. Rozwścieczony samotnik chwycił
oburącz głaz, na którym siedział i zamierzył się w diabła. Ten
rzucił się do ucieczki. Kamień leciał w ślad za nim, ale diabeł
uskoczył w bok, zaś głaz poleciał dalej i upadł na płytkie dno
rozlewiska, łączącego wody zalewu z cieśniną Dziwną. Ludowa klechda
głosi, że od tej potężnej bryły granitu wzięła swą nazwę osada,
która rychło wyrosła na znaczny gród, a następnie przekształciła się
w bogate miasto.
Tyle legenda. Faktem jest, że Kamień Pomorski ma
już za sobą przeszło 1000 lat dziejów. Słowiańska osada plemienia
Wolinian, jaka powstała na wysokim brzegu zalewu, pełniła od IX
wieku funkcję portowego grodu obronnego. Zyskała ona na znaczeniu,
gdy stała się siedzibą zachodniopomorskich książąt. Od ich
kamiennego gródka naukowcy wywodzą nazwę miast.
Kamień Pomorski leży nad rzeką Dziwną, wschodnim
ujściem Odry do Bałtyku, od którego oddalony jest o 8 km. W skład
terenów miejskich wchodzi również Wyspa Chrząszczewska rozciągająca
się w dorzeczu Dziwny.
Kamień Pomorski należy do najstarszych miast na
Pomorzu Zachodnim. W jego wielowiekową przeszłość wrosły wspaniałe
zabytki. Ślady osadnictwa pochodzą już ze starożytności. Nazwa
miasta wywodzi się od naturalnego zjawiska topograficznego, jakim
jest ogromnej wielkości głaz narzutowy, znajdujący się kilkadziesiąt
metrów od północnego brzegu Wyspy Chrząszczewskiej. Głaz ten, zwany
Królewskim Głazem, na trwałe związał się z historią i legendą o
mieście. Kamień stanowił niegdyś ważny gród obronny plemienia
Wolinian. Odkrycia archeologiczne ostatnich lat pozwalają
stwierdzić, że już w IX wieku na terenie obecnego miasta był gród, a
w wieku X istniało obok grodu podgrodzie.
Ziemia Kamieńska to bardzo stary teren osadniczy.
Miasto ma ponad 1000 letnią historię. W IX-XII wieku Kamień był
grodem obronnym i strzegł drogi wodnej prowadzącej nad Bałtyk.
Mieszko I w 967 roku włączył całe państwo Wolinian - łącznie z
Kamieniem - do Polski. Na wzniesieniu, nad Karpinką rezydowali
władcy Pomorza Zachodniego; tu miał swój zamek pierwszy historyczny
władca słowiański tych ziem - Warcisław I, podporządkowany Polsce.
Dzieje miasta wiążą się szczególnie z czasami
Bolesława Krzywoustego. Z jego polecenia misja duchowna w 1124 roku
ochrzciła dwór książęcy i ludność miasta. Wówczas prawdopodobnie
powstały dwa pierwsze kościoły: świątynia N. Marii Panny i katedra.
W tym okresie w Kamieniu rozwijała się wymiana towarowa i kwitło
rzemiosło. Miasto ustępowało tylko Wolinowi.
W 1124 roku z polecenia Bolesława Krzywoustego
przybyła na Pomorze misja chrystianizacyjna Ottona z Bambergu. W
roku 1140 papież Innocenty II ustanawia biskupstwo w Wolinie.
Pierwszym biskupem zostaje kapelan Bolesława Krzywoustego, Wojciech.
Wolin jest siedzibą biskupią niespełna 36 lat. Zniszczenie miasta
przez Duńczyków przesądziło o przeniesieniu w roku 1175 stolicy do
Kamienia Pomorskiego. Pomorze, a w tym i Kamień, zagrożone były
częstymi najazdami duńskimi. W okresie walk (1170 - 1185) poważnemu
zniszczeniu uległo zarówno miasto, jak i jego okolice. Nie uzyskując
pomocy dworu polskiego, książe Bogusław II poddaje w 1186 roku
Pomorze pod zwierzchnictwo duńskie. Fakt ten stanowi kres
samodzielności Pomorza (utracił je na przeciąg 38 lat). Powyższe
wydarzenia wpłynęły ujemnie na dalszy rozwój miasta. Kamień traci
swe dawne funkcje społeczne, ale nadal jest siedzibą biskupią i to
wpływa na odbudowę miasta; powstają nowe budowle sakralne.
W 1228 roku osiedlili się tutaj sprowadzeni z
Krakowa dominikanie, co świadczy o ścisłym związku z Polską. Najazdy
duńskie doprowadziły do zależności księstwa zachodnio-pomorskiego od
Danii na okres około 50 lat. Duńczycy zniszczyli Pomorze, ale Kamień
zachował swą pozycję, chociaż nie był już siedzibą dworu książęcego.
W 1274 roku książe Barnim I nadał mieszkańcom
przywileje samorządowe. Kamień polokacyjny powstał na miejscu miasta
słowiańskiego i był ośrodkiem handlu, rzemiosła oraz stolicą
biskupią. W 1308 roku miasto ponownie zniszczyli i spalili
Brandenburczycy. W gruzach legła katedra, a liczba ludności spadła
do 500 osób. Dopiero w wyniku starań Warcisława IV miasto otrzymało
nowe fortyfikacje. Powstało też samodzielne osiedle katedralne,
obejmujące obszar tej budowli, dworu biskupiego i kapituły, otoczone
własnymi murami obronnymi.
5 stycznia 1274 roku Kamień otrzymuje z rąk
księcia Barnima I prawa miejskie (lubeckie). Nowe polokacyjne miasto
powstaje na starym obronnym podgrodziu słowiańskim, leżącym na
zachód od katedry i jej zabudowań.Nadanie praw miejskich zamknęło
jeden i zapoczątkowało nowy etap w rozwoju miasta, trwający do 1478
roku, kiedy to Bogusław X jednoczy całe Pomorze Zachodnie. W okresie
tym podstawowe zajęcia mieszkańców Kamienia stanowiły: rolnictwo,
rybołówstwo, rzemiosło i w minimalnym stopniu handel. handle
przebiegał głównie drogami lądowymi. Ze względu na nieżeglowność
rzeki Dziwnej głównymi szlakami wodnymi, które łączyły Szczecin z
Bałtykiem były rzeki Piana i Świna. Dzięki jednak dobrym połączeniom
lądowym z nadmorskimi miastami niemieckimi przez kamień prowadził
szlak handlowy do Kołobrzegu, Słupska i Gdańska. Pod wpływem tego, a
także dzięki przywilejom książęcym zaczął się rozwijać i handel
Kamienia. Miasto utrzymywało nawet ścisłe związki z Hanzą.
Właściwą zabudowę Kamienia rozpoczęto po
zniszczeniu grodudokonanym przez Brandenburczyków w 1308 roku. W
wyniku tego najazdu całe miasto wraz z katedrą spłonęło.
W pierwszej połowie XIV wieku zaczęto budować mury
miejskie. Wzniesiono wokół miasta osiem wież obronnych, w tym trzy
od strony Zalewu (rybacka, miejska, maślana). Od lądu otaczały
miasto: mur, pięć wież i dwie fosy. Umocnienia te nie obejmowały
katedry i zabudowań kapitulnych. Biskup kamieński obwarował swe
posiadłości osobnym murem. Z biegiem czasu w obrębie miasta powstało
szereg budowli sakralnych i świeckich (zabudowania dominikańskie i
kościół św. Mikołaja). W XIV wieku wzniesiono także ratusz, będący
siedzibą rady miejskiej, cechów i sądu ławniczego.
W 1637 roku umiera książe Bogusław XIV, a wraz z
nim wygasa książęca linia Gryfitów na Pomorzu. O wpływy na tej ziemi
rywalizują Szwedzi i Brandenburczycy. W wyniku wojny
trzydziestoletniej (1618 - 1648) wyniszczeniu i ograbieniu ulega
całe Pomorze. Wojna nie oszczędziła tez kamienia. Wycofujące się
wojska cesarskie spaliły miasto. Katedrę (między innymi wieżę
katedralną) i większość zabudowań kapitulnych zniszczono i częściowo
splądrowano. W 1630 roku w czasie wojny 30-letniej miasto zajęli
Szwedzi. Granica szwedzko-brandenburska przebiegała, na mocy
traktatu Westfalskiego, nieco na wschód od Kamienia.
W 1679 roku Kamień przypadł Brandenburgii,
traktującej zdobycze terytorialne jako bazę rolniczo-hodowlaną. Po
1815 roku rozpoczął się tzw. "Ostflucht" (ucieczka ze wschodu). Tym
razem dla mieszkańców Kamienia nastały długie lata spokoju.
Następuje stopniowe ożywienie gospodarcze, choć podstawowym zajęciem
mieszkańców miasta były w dalszym ciągu rzemiosło i rolnictwo.
Mieszkańcy emigrowali na zachód, a nawet do Ameryki.
Od 1842 roku Kamień uzyskał połączenie żeglugowe
ze Szczecinem, a w latach późniejszych wybudowano nowoczesne drogi
bite do Trzebiatowa, Gryfic i Nowogardu; w 1892 roku tor kolejowy do
Szczecina. Jednak rozwój miasta był powolny. Nawet odkrycie w 1876
roku źródeł solankowych i w związku z tym wybudowanie zakładu
balneologicznego nie wpłynęło na większe ożywienie.
Po II wojnie światowej Kamień powrócił do Polski.
Przejęto ruiny. Rozpoczęła się trwająca 30 lat odbudowa. Powstał
nowy Kamień, licznie odwiedzany w ciągu całego roku przez turystów,
którzy podziwiają cenne zabytki: odbudowany ratusz gotycki w centrum
rynku, XVIII-wieczną budowlę ryglową - obecnie hotel, zachowane
fragmenty średniowiecznych murów miejskich z Bramą wolińską oraz
liczne inne obiekty, a przede wszystkim katedrę, która znowu służy
biskupom szczecińsko-kamieńskim i stanowi dokument naszych
historycznych tradycji i praw do tych obszarów. Dziś za czynnik
miastotwórczy uważa się rozwój uzdrowiska, turystyki, rzemiosła,
rybołówstwa i rolnictwa w oparciu o naturalne walory ziemi
kamieńskiej. Potwierdzają to współczesne dzieje miasta
rozpoczynające się w dniu jego wyzwolenia 5 marca 1945 roku. |